در هر مكتب طب سنتی مجموعهای از باورها، آیینها، رفتارها و مجموعه دلایلی وجود دارد كه به منزله اجزاء سازنده آن مكتب به شمار میآیند. معرفی و سرشماری این رفتارها و باورها در مكاتب مختلف طب سنتی مورد نظر این محور بوده است.
یكی از روشهای درمان در هر مكتب سنتی مجوعه رفتارهای خاصی است كه در یك كنش اجتماعی خاص كه با آداب و رفتارهایی همراه است انجام میشود. در مكتب طب سنتی ایران از جمله این آیینهای شفا میتوان از زار و پیر شالیار یاد كرد. آیینهای شفا از جمله مهمترین رویكردهای غیردارویی شفای بیماران به شمار میآید كه واجد اهمیت بسیاری در هر مكتب طب سنتی میباشد. معرفی، سرشماری و مستندسازی این آیینها در این محور مورد توجه قرار گرفته است.
درمانگران به نوعی كنشگران اصلی هر مكتب طب سنتی به شمار میآیند كه فرآیند درمان در هر مكتب طب سنتی توسط آنان انجام می گیرد. در مكتب طب سنتی ایران از جمله این درمانگران خواجهها، پیرها، ایشانها، مامازارها و بابازارها را میتوان نام برد. معرفی و سرشماری این درمانگران و بررسی فرایندی كه برای درمان بیماریها انجام میدهند مورد توجه این محور بوده است.
در زندگی اجتماعی انسانها و برگرفته از مكاتب مختلف طب سنتی حاضر در هر جامعه انسانی مجموعه باورها، احكام زندگی فردی و اجتماعی، بایدها و نبایدهای زندگی روزمره و مواردی از این دست وجود دارد كه توجه به آنها و انجام یا دوری از انجام آنها ضامن حفظ تندرستی افراد است. معرفی و تحلیل این امور زندگی اجتماعی مورد توجه این محور بوده است.
امروزه در جوامع و كشورهای متعدد استفاده از طب سنتی به عنوان یكی از روش های حفظ تندرستی و درمان بیماری ها مورد توجه قرار گرفته و سازمان بهداشت جهانی نیز استفاده از این روش را با عنایت به اصل دموكراسی بیماران برای معالجه به انواع پزشكان و نیز با هدف پایین بردن هزینه های ملی درمان كشورها مورد تشویق قرار داده است. اما آیا استفاده از این مكاتب درمانی، با اعتماد مردم همراه بوده است؟ آیا طبیبان سنتی توانسته اند اعتماد مردم را كسب كنند؟ یا اینكه باعث از دست دادن اعتماد مردم شده اند؟ در این محور این موضوع مورد توجه قرار گرفته است.
استفاده از طب سنتی در هر جامعه فقط محدود به درمان و بازگشت تندرستی به فرد بیمار نیست. در هر مكتب طب سنتی مجموعه رفتارها و كاركردهایی وجود دارد كه هدف آن افراد سالم جامعه و كنش آن نیز، فقط تندرستی یا توجه به آداب و شعائر خاص افراد سالم جامعه است. در بسیاری از جوامع فرایند زایمان زنان باردار توسط درمانگران طب سنتی (كه در ایران عموما قابله یا ماما نامیده میشوند) صورت میگیرد. معرفی و سرشماری این رویكردهای سلامت نگر طب سنتی مورد توجه این محور بوده است.
با ورود علوم نوین به جوامع مختلف و البته دگرگونی در وضع و سطوح زندگی مردم، وضع طب سنتی در جوامع مختلف از نظر وجود یا میزان دسترسی مردم به آن دچار تغییر فراوان شده است. آیا جوامعی را می توان یافت كه مكتب طب سنتی آنان در پرتوی ایجاد شرایط جدید زندگی مردم كاملا از بین رفته باشد؟ توجه به میزان باقی ماندن درمانگران و مكتب طب سنتی در جوامع مختلف مورد توجه این محور است.
طب سنتی هر جامعه از نظر مخاطبان آن نیز قابل دسته بندی است. علاوه به تمام بزرگسالان (اعم از مرد یا زن) كه به عنوان بیمار مخاطب این طب هستند، كودكان و زنان به خاطر مبتلا شدن به بیماریهای خاص خود، از جمله مخاطبان خاص طب سنتی به شمار می آیند. معرفی رویكردهای هر مكتب طب سنتی به این افراد (كودكان و زنان)، معرفی بیماریهای مختص آنان و روش مكاتب مختلف طب سنتی برای درمان این بیماری ها مورد توجه این محور بوده است.
گذشته از اینكه طب سنتی را از نظر تنوع سن و جنس بیماران میتوان دسته بندی كرد، گروهی از مردم به خاطر مشاغل خاص خود دچار بیماریهایی میشدهاند . آیا در مكاتب مختلف طب سنتی راهكاری برای درمان بیماریهای ویژه این مشاغل (چون مقنیان، ملاحان و قالیبافان) وجود داشته است؟ معرفی این بیماریهای مشاغل خاص و راهكارهای درمان آنها به وسیله طب سنتی مورد توجه این محور بوده است.
در هر مكتب طب سنتی خاص مجموعه ای از ذكرها، تعویذها، حرزها، و جملات قصار وجود دارد كه در فرایند درمان افراد یا برای حفظ تندرستی آنان مورد استفاده قرار میگیرند. از دیگر سو، موضوع آداب و شعائر طب سنتی هر جامعه كما بیش وارد ادبیات عموما شفاهی آن جامعه نیز میشده است. جمع آوری این ذکرها، تعویذها، حرزها، جملات قصار و ادبیات شفاهی (از جمله ضرب المثلهای مرتبط با طب سنتی)، مستندسازی آنها و تبیین مفهومی آنها مورد توجه این محور بوده است.
اگرچه یكی از مهمترین عناصر بیمارساز در هر جامعه مجموعه كردارها و رفتارهای انسان (شامل خوردن، آشامیدن، حوادث و مواردی از این دست) می باشد، اما در مقابل، در هر مكتب طب سنتی مجموعه ای از عوامل وعناصر وجود دارد كه همواره در پیرامون انسان وجود دارند و حفظ سلامتی مردم ( از نظر آن مكتب طب سنتی)دوری جستن از این عوامل است. مكانهای آسیب رسان و زمان های بیمار ساز ( شامل ساعات روز، روزهای هفته، روزهای ماه و مانند آن) از جمله این عناصر آسیبرسان به شمار میآیند. معرفی و سرشماری این عناصر و مستندسازی آنها مورد توجه این محور بوده است.